Eser Sözleşmelerinde İşsahibinin Borçları

Eser sözleşmesi, yüklenicinin bir eser meydana getirmeyi, işsahibinin de bunun karşılığında bir bedel ödemeyi üstlendiği sözleşmedir. 

Sözleşmenin taraflarından işsahibi, yükleniciden bir eser meydana getirmesi karşılığında bir bedel ödemeyi üstlenmektedir. İşsahibinin bedel borcu sözleşmenin esaslı unsurlarındandır. Yüklenicinin yükümlülüklerini ağır kusuruyla hiç ya da gereği gibi ifa etmemesi dışında, eser sözleşmesinden doğan alacaklar için beş yıllık zamanaşımı uygulanır. Bedel alacağına ilişkin talepler için beş yıllık zamanaşımı süresi uygulanır.Sözleşmenin kurulmasında bedelin en azından tespit edilebilir olması gerekir. Kural olarak bedel para olarak belirlenir. İstisnai olarak emek ya da mal karşılığı da olabilir.

İşsahibi ile yüklenici eserin bedeli için başta bir fiyat belirler ve bu bedel ile sözleşme konusu eserin meydan getirileceği konusunda anlaşırlarsa bu götürü bedeldir. Yüklenici eserin meydana getirilmesi için tek bir fiyat üzerinden anlaşma yapabileceği gibi metre başına fiyat ya da metreküp başına fiyat gibi birim götürü fiyat üzerinden de anlaşabilir. Toptan götürü fiyat ile birim götürü fiyat netice olarak aynı kurallara tabidir. 

Bedel götürü olarak belirlenmişse yüklenici, eseri o bedelle meydana getirmekle yükümlüdür. Eser, öngörülenden fazla emek ve masrafı gerektirmiş olsa bile yüklenici, belirlenen bedelin artırılmasını isteyemez. Yüklenici, eser sözleşmesine uzmanlığı ile katılmakta ve eserin meydana gelmesinin tüm maliyetlerini bildiği farzedilmektedir. Bu öngörü sebebiyle de yüklenicinin götürü bedeli sonradan uyarlama talebi sadece ve sadece olağanüstü ve öngörülemez durumlar söz konusu olduğunda mahkeme önüne taşınabilir. Ancak, başlangıçta öngörülemeyen veya öngörülebilip de taraflarca göz önünde tutulmayan durumlar, taraflarca belirlenen götürü bedel ile eserin yapılmasına engel olur veya son derece güçleştirirse yüklenici, hâkimden sözleşmenin yeni koşullara uyarlanmasını isteme, bu mümkün olmadığı veya karşı taraftan beklenemediği takdirde sözleşmeden dönme hakkına sahiptir. 

Dürüstlük kurallarının gerektirdiği durumlarda yüklenici, ancak fesih hakkını kullanabilir. Yüklenicinin uyarlama talebinin kabul görebilmesi için; 

• Başlangıçta öngörülmeyen veya öngörülebilip de taraflarca göz önünde tutulmayan durumların yükleniciye atfı mümkün olmayan sebeplerle ortaya çıkması, 
• Ortaya yeni çıkan bu durumların eserin yapılmasına engel veya son derece güçleştirmesi, 
• Yüklenicinin sözleşmeyi ifa konusunda ortaya çıkan güçlüğü işsahibine ihbar etmiş olmalıdır. 

Sözleşme ile yüklenici bu durumlarda talepte bulunmayacağını taahhüt etmişse artık sözleşmenin uyarlanması mümkün olmayacaktır. 

Uyarlama davasında öncelik sözleşmenin ayakta tutulmasıdır. Bu sebeple de hakim sözleşmenin yeni koşullara uyarlanmasının mümkün olup olmadığına bakacaktır. Sözleşmenin uyarlanmasının mümkün gözükmemesi halinde sözleşmeden dönme ve fesih gündeme gelir. Yüklenici sözleşmenin yeni şartlara uyarlanmasını talep etmeden direkt olarak sözleşmeden dönme ve fesih talep edemez. 

Türk Borçlar Kanununun 480.maddesinin ikinci fıkrasında düzenlenmiş uyarlama davası ile hâkim, yüklenici talebini değerlendirirken ortaya çıkan öngörülemez durum sebebiyle ifa güçlüğünün mevcut duruma uyarlanması konusunda karar verecektir. Burada dikkat edilmesi gereken bedel konusunda değişikliklerde tüm artan maliyetin işsahibine yansıtılmaması gerekliliğidir. Zira ifa güçlüğüne sebep olay yahut olaylar işsahibinin kusuru ile ortaya çıkmamıştır. 

Eser sözleşmesi için kurucu unsur olan bedel konusunda taraflar başlangıçta bir bedel belirlememiş ve eserin meydana getirilmesi için yaklaşık bir bedel öngörmüş olabilirler. Bedelin başlangıçta kesin olarak belli olduğu götürü usulden farklı olarak yaklaşık bedelde riski işsahibi üstlenmektedir. 

Eserin bedeli önceden belirlenmemiş veya yaklaşık olarak belirlenmişse bedel, yapıldığı yer ve zamanda eserin değerine ve yüklenicinin giderine bakılarak belirlenir. Yaklaşık bedel hesaplanırken işçilik, malzeme, makine ücretleri, yönetim giderleri ve yüklenici kârı göz önünde bulundurulur. Esere ilişkin bedelin ispatı yüklenicinin sorumluluğundadır. 

Eser, öngörülenden az emek ve masrafı gerektirmiş olsa bile işsahibi, belirlenen bedelin tamamını ödemekle yükümlüdür.

Başlangıçta yaklaşık olarak belirlenen bedelin, işsahibinin kusuru olmaksızın aşırı ölçüde aşılacağı anlaşılırsa işsahibi, eser henüz tamamlanmadan veya tamamlandıktan sonra sözleşmeden dönebilir. Yüklenici özen borcunun bir neticesi olarak eserin meydana getirilmesi için bedelde öngörülenin üzerinde artış olacağını görünce işsahibine bildirmesi gerekir. 

Eser, işsahibinin arsası üzerine yapılıyorsa işsahibi, bedelden uygun bir miktarın indirilmesini isteyebileceği gibi, eser henüz tamamlanmamışsa, yükleniciyi işe devamdan alıkoyarak, tamamlanan kısım için hakkaniyete uygun bir bedel ödemek suretiyle sözleşmeyi feshedebilir. 

Bedelden uygun indirim yaklaşık bedelin aşılan kısmının yüklenici ve işsahibi arasında paylaştırılması suretiyle yapılır. Yaklaşık bedelin artışına kusuru ile sebep olan taraf aleyhine artan kısımdan daha fazla sorumluluk yüklenir. 

Tamamlanan kısım için hakkaniyete uygun ödenmesi gereken bedelin hesabı yapılırken yapılmış imalatın işsahibi tarafından kullanılabilir olup olmaması önemlidir. Tamamlanan kısım ile ilgili yüklenicinin giderler işsahibi tarafından ödenir fakat yüklenici bir zarara sebep olmuşsa bunları tazmin ile mükellef olacaktır. 

İşsahibinin bedel ödeme borcu, eserin teslimi anında muaccel olur. Sözleşme ile bedelin ödenme zamanı hakkında farklı düzenleme yapmak mümkündür. Sözleşme ile aksi düzenlenmemişse eserin meydana getirilip teslim edilmesi ile ödeme borcu muaccel olacaktır. 

Eserin parça parça teslim edilmesi kararlaştırılmış ve bedel parçalara göre belirlenmişse, her parçanın bedeli onun teslimi anında muaccel olur. İşsahibi eserin teslim almasına rağmen bedel ödemesi borcunu ifa etmezse yüklenici, işsahibini temerrüde düşürebilir. 

Bayar Hukuk Bürosu kurucusu Avukat Hüseyin BAYAR, 6098 sayılı Türk Borçlar Kanununun Türk Borçlar Kanununun 479, 480 ve 481.maddelerinde düzenlenmiş eser sözleşmelerinde işsahibinin borçları hakkında götürü bedel, yaklaşık bedel ve bedelin muacceliyeti hakkında kaleme almıştır.